გლობალური ტენდენციები მედიაცაში და მედიაცია საქართველოში

წიგნში განხილულია კვლევების ნაკრები შედარებითი თვალისაზრისით მედიაციის ჩამოყალიბების, მისი არსის, გამოყენების და განვითარების შესახებ 14 იურისდიქციაში: ავსტრალია, ავსტრია, კანადა, კვიბეკი, დანია, ინგლისი და უელსი, საფრანგეთი, გერმანია, იტალია, ჰოლანდია, შოტლანდია, სამხრეთ აფრიკა, შვეიცარია და აშშ.

წიგნი „გლობალური ტენდენციები მედიაცაში“ გამოცემულია Kluwer Law International-ის და რედაქტირებულია ნადია ალექსანდერს მიერ.

რა არის მედიაცია? მოკლედ რომ ითქვას ეს არის დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული საშუალება. დავის ან კონფლიქტის მხარეების ნებაყოფლობითი მონაწილეობის საფუძველზე მედიატორი წარმართავს პროცესს და ეხმარება ორივე მხარეს მიაღწიონ კონსენსუს.

დადებითი მხარე: იაფია, სწრაფია, მხარეებს შორის ურთიერთობის შემანარჩუნებელია, კონფიდენციალურია, ორივე მხარე მოგებულია, დავის არსის შესახებ მხარეები იგებენ ობიექტურ აზრს.

უარყოფითი მხარე: საქმის გადაწყვეტა არ არის გარანტირებული, გადაწყვეტილება არ არის სავალდებულო ან იძულებით აღსასრულებელი, მეორე მხარე შეიძლება არ დათანხმდეს მედიაციაში მონაწილეობის მიღებას.

მედიატორის პროფესიის ჩამოყალიბება და განვითარება განსხვავდება ქვეყნების იურისდიქციების მიხედვით. ძირითადი საკითხებია: მედიატორის პროფესიის, როგორც რეგულირებადი პროფესიის ჩამოყალიბება; რა როლი აქვს მედიატორს ან აუცილებელია თუ არა, რომ იგი იურისტი იყოს? თუ შესაძლებელია ზოგიერთი საქმის განხილვის დროს მონაწილეობა მიიღოს ასევე ფსიქოლოგმა ან სამედიცინო განათლების მქონე პირმა?

ზოგიერთ სახელმწიფოში დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული საშუალების გამოყენება, მაგალითად ამ შემთხვევაში მედიაცია უფასო იურიდიული დახმარების ნაწილია. მედიაციის დაფინანსების სისტემაც განსხვავდება და მოიცავს კლიენტის (მხარეების), სახელმწიფოს ან სპონსორი ორგანიზაციის მიერ დაფინანსების სისტემასაც.

გავრცელებული თვალსაზრისის მიხედვით მედიაციის ერთ–ერთი ყველაზე წარმატებული პრინციპია „ყველა გამარჯვებული“–ის შედეგის მიღება. ითვლება, რომ დამარცხებული წარმატებული მედიაციის შემთხვევაში არ არსებობს.

ზოგიერთ სახელმწიფოს კანონის მიხედვით მედიაცია მეტნაკლებად ნორმატიულია ე.ი. მოწესრიგებულია კანონმდებლობის მიხედვით და მედიაციის პროცესში არსებობს, მხარეების ვალდებულებები და უფლებები. გარკვეულ საკანონმდებლო თუ ჩვეულებით–პრეცედენტულ ფარგლებშია მოქცეული მედიაციის გამოყენება სისხლის და სამოქალაქო საქმეთა დარგში. მაგალითად ზოგჯერ ადვოკატების ვალდებულებაა გააფრთხილონ თავიანთი კლიენტები მედიაციის გამოყენების შესახებ (ძირითადად საოჯახო დავების შემთხვევაში).

დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული საშუალების გამოყენება არამხოლოდ დავის მხარეებისათვის არის მომგებიანი, არამედ ზოგადად სახელმწიფოსთვის. მისი ფართოდ გამოყენება ხელს უწყობს სახელმწიფო რესურსების დაზოგვას, რაც საბოლოოდ მართლმსაჯულების ხარისხზე აისახება.

ბევრმა სახელმწიფომ, მათ შორის ევრო კავშირის წევრმა ქვეყანებმაც, მაგალითად იტალიამ რამდენიმე ასეული მილიონი ევრო დახარჯა–დაკარგა „სწრაფი“ მართლმსაჯულების განუხორციელებლობის გამო, რადგან ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე–6 მუხლი ეხება სწორედ „სწრაფი და ეფექტური“ მართლმსაჯულების განხორციელების ვალდებულებას: „სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ტრიბუნალის მიერ“.

საქართველოს უახლოესი წარსულის და სამართლის ისტორიის მიხედვით დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული საშუალების გამოყენება რაღაც თავისებურ სიახლედ ვერ იქნება მიჩნეული. სხვა საკითხია რა „დამახინჯებული“ თუ მხოლოდ ქაღალდზე დაწერილი ან „ქაღალდის გარეშე“ ფორმით არსებობდა იგი. მაგალითად უახლოესი 90–იანი წლების და უფრო გვიანდელი არაფორმალური ე.წ. „კრიმინალური ავტორიტეტების სამედიაციო მომსახურება“ დაპირისპირებულ მხარეებს შორის. ასევე უხუცესების როლი მთასა თუ ბარში არსებული ქართული სამართლის ისტორიის თუ რეალური სიტუაციის ჭრილში.

2010 წლის 1 ივლისიდან პრეზიდენტის ბრძანებულების საფუძველზე საქართველოში ამოქმედდა ჯანმრთელობის დაზღვევის მედიაციის სამსახური. ამჟამად სამსახურის ძირითადი დაფინანსების წყაროა სახელმწიფო ბიუჯეტი. სამსახურის დაფინანსების წყარო შეიძლება იყოს ასევე: გრანტები, შემოწირულობის სახით მიღებული სახსრები, ხელშეკრულების საფუძველზე შესრულებული სამუშაოდან მიღებული შემოსავალი, საქართველოს კანონმდებლობით ნებადართული სხვა შემოსავლები.

ჯანმრთელობის დაზღვევის მედიაციის სამსახურის საქმიანობის ერთ–ერთი მიზანი და ამოცანაა: სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში დაზღვევის სუბიექტებს შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან წარმოშობილი დავების გადაწყვეტასთან დაკავშირებით მედიატორის როლის შესრულება და რეკომენდაციების მომზადება; სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამების ფარგლებში მზღვეველისა და დაზღვეულის კანონიერი ინტერესების დაცვა. სამსახურის საქმიანობის პრინციპებია: ა) დაზღვევის სუბიექტების უფლებების დაცვის უზრუნველყოფა; ბ) დამოუკიდებლობა კანონმდებლობით განსაზღვრული საკითხების გადაწყვეტისას; გ) სამართლიანობა და მიუკერძოებლობა.

2010 წლის 21 ივლისს ცვლილება განხორციელდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც, მოგვიანებით ასევე ახალ საპროცესო კოდექსშიც. ცვლილების მიხედვით ნაკლებად მძიმე ან მძიმე დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში პროკურორს შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილება სისხლისსამართლებრივი დევნის არ დაწყების ან დაწყებულის შეწყვეტის შესახებ და არასრულწლოვანთან გააფორმოს ხელშეკრულება განრიდების ან მედიაციის შესახებ. მომავალში არასრულწლოვანთან „განრიდების ან მედიაციის“ ხელშეკრულების პირობები უნდა მოწესრიგდეს საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით.

თუ რამდენად ეფექტურად იქნება გამოყენებული მედიაცია საქართველოში დამოკიდებულია არამარტო შესაბამისი სამართლებრივი სისტემის შექმნაზე სახელმწიფოში, არამედ საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაზეც მედიაციის და სხვა დავის გადაწყვეტის ალტერნატიული საშუალებების გამოყენების შესახებ.

ლევან ჯორბენაძე

2010 წლის 24 ოქტომბერი

ახალი კიბერ „დამნაშავეები“ საქართველოში

2010 წლის სექტემბერს პარლამენტმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა სისხლის სამართლის კოდექსში. ახალი ცვლილებები საავტორო უფლებების დარღვევასთან და კიბერდანაშაულთან დაკავშირებით 2010 წლის ოქტომბრიდან უკვე ამოქმედებულია.

ის ფიზიკური ან იურიდიული პირები, რომლებიც დიდი ოდენობის შემოსავლის მიღების მიზნით (როდესაც შემოსავალი აღემატება 5000 ლარს) საავტორო უფლებებს დაარღვევენ ისჯებიან ჯარიმით ან თავისუფლების შეზღუდვით ვადით 2 წლამდე. მაგალითად ისჯებიან პირები, რომლებიც საავტორო უფლებებით დაცულ „ნაწარმოებს“ ან მათ ასლებს შეიძენენ, განახორციელებენ მის იმპორტს, გაყიდიან, გააქირავებენ, გადაცემენ ან „სხვაგვარად ხელყოფენ“ მას.

მათ შორის ჯარიმით ან/და 2 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით ისჯება კომპიუტერულ სისტემაში უნებართვო შეღწევა, რაც ასევე ნიშნავს იმ პროგრამის ხელყოფას, რომელიც უზრუნველყოფს კომპიუტერული სისტემის ფუნქციონირებას.

კომპიუტერული პროგრამის უკანონოდ გამოყენება დაისჯება ჯარიმით, გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ორ წლამდე ან/და თავისუფლების აღკვეთით სამ წლამდე. საყურადღებოა, რომ კანონში შესაბამისად იგულისხმება პერსონალური კომპიუტერიც.

ამ დანაშაულებრივი ქმედებების ჩადენისათვის იურიდიული პირი ისჯება ჯარიმით, საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ან ლიკვიდაციით და ჯარიმით.

ე.ი. ნებისმიერი ადამიანი ან ორგანიზაცია, რომელიც განზრახ ხელყოფს საავტორო უფლებებს და გამოიყენებს არალიცენზირებულ კომპიუტერულ პროგრამებს, ჩაიდენს დანაშაულებრივ ქმედებას და ის შეიძლება გაასამართლონ და სასამართლოს გადაწყვეტილებით ცნონ, როგორც სისხლის სამართლის დამნაშავე.

სამართალდამცავებს უფლება აქვთ ასეთი ინფორმაციის მიღების, ე.ი. კიბერდანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში დაიწყონ სისხლისსამართლებრივი დევნა ნებისმიერი პირის მიმართ.

ვინმეს შეგვიძლია წარმოვიდგენთ ამჟამად საქართველოში არალიცენზირებული კომპიუტერული პროგრამების, როგორც გამავრცელებელი ასევე გამომყენებელი რამდენი პირია დასასჯელი? რა კრიტერიუმებით უნდა შეირჩეს ვინ პირველი დაისჯება, ვინ მეორე ან რომელი ერთი და რა ნიშნით?

„ამერიკის ხმის“ ინფორმაციით: „საქართველოში კომპიუტერის მქონე მოქალაქეთა 95 პროცენტი მოპარულ კომპიუტერულ პროგრამებს იყენებს... საქართველოს ბიუჯეტში კი 50–60 მილიონი ლარის ოდენობის გადასახადები არ შედის. ასეთია „მაიკროსოფტის“ თბილისის წარმომადგენლობის კვლევის შედეგი...“.

ლევან ჯორბენაძე

2010 წლის 10 ოქტომბერი

რიჩარდ სუსკინდი, იურისტების დასასრული?

წიგნის პესიმისტური სათაურის დანახვისთანავე გიჩნდებათ სურვილი, რომ გადაშალოთ და გაიგოთ რა მოუვიდა (ან რა დაემართება) წარსულში ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ პროფესიას.

წიგნის ავტორია იურიდიული ფირმების და ეროვნული სახელმწიფო ორგანოების დამოუკიდებელი მრჩეველი, არის იურისტი და აქვს ასევე დოქტორის წოდება „კომპიუტერებსა და სამართალში“. მიწვეული იყო 40-ზე მეტ ქვეყანაში, როგორც ლექტორი. მის მიერ დაწერილია მრავალი ნაშრომი, მათ შორის: Expert Systems in Law (1987), The Future of Law (1996), Transforming the Law (2000).

შესავლის წაკითხვის შემდეგ გიჩნდებათ წიგნის შეძენის სურვილი და იმედი, რომ თუ იურისტი ხართ, ნოეს კიდობნის აშენება ისწავლოთ ან მიიღოთ რჩევა თუ როგორ გადარჩეთ წარღვნისგან, მაგრამ ავტორის ნააზრევის თუ წინასწარმეტყველებების 284-ივე გვერდის წაკითხვის შემდეგ იმედი იმედად რჩება.

მისი სურვილი არ არის იურისტის პროფესიის (განსაკუთრებით იგულისხმება ადვოკატების) „დამარხვა“, რადგანაც გვამშვიდებს, რომ თავადაც იურისტია. მკითხველისადმი ავტორის ძირითადი გზავნილია: „ინოვაცია და არა ავტომატიზაცია“ (Susskind 145-ე გვერდი 4.9 Embedded legal knowledge), შესაბამისად საჭიროა იურიდიულ მომსახურებაში ახალი ტექნოლოგიების დანერგვა და ამავე დროს გვაფრთხილებს, რომ ის იურისტები, რომლებიც აღნიშნულს არ განახორციელებენ მათი დღეები დათვლილია.

ჩამოთვლილია ის ძირითადი 4 ფაქტორი, რამაც ავტორს წიგნი დააწერინა: 1. იურისტები შეიძლება საერთოდ გაქრნენ საზოგადოებიდან, როგორც სხვა ხელოსნები რამოდენიმე საუკუნის წინ; 2. იურისტები უარყოფენ, რომ არიან იურისტები, რადგანაც თვლიან, რომ საჭიროა გარდაქმნა ბაზარზე არსებული ცვლილებების გამო; 3. არავინ წუხს იურისტების მომავალი თაობის ბედზე; 4. იურიდიული მომსახურების მიწოდება იქნებოდა განსხვავებული ბიზნესი თუ მის დაფინანსებას და ხელმძღვანელობას თავის თავზე აიღებდნენ არა იურისტები (Susskind 12-ე გვერდი 1. Introduction – the Beginning of the End?).

„ჩვენ გავხდებით მოწმე მრავალი იურისტის დასასრულის, რომელსაც დღეს ვიცნობთ და ვაღიარებთ, მაგრამ მივიღებთ 21-ე საუკუნის მოთხოვნებთან შესაბამის, ტექნოლოგიებზე დაფუძნებულ პრაკტიკოსთა თაობას“ (Susskind 273-ე გვერდი 8.1 The Prognosis).

ავტორს ჯერავს, რომ IT based (ინფორმაციულ ტექნოლოგიებზე დაფუძნებული) სერვისი იქნება უფრო ეფექტური და ამავე დროს იაფი, ამიტომ წინასწარმეტყველებს, რომ „ტრადიციული ადვოკატები“ აღარ იქნებიან, ისევე როგორც მათ მიერ შეთავაზებული ასევე ტრადიციული მომსახურება.

ზოგადად წარმოდგენილ წიგნში მოცემული ავტორის მომავლის ჭვრეტის ანალიზი ასევე ძალიან ზოგადია და ზოგჯერ გადამეტებულიც შეიძლება მოგვეჩვენოს, მაგრამ „მკითხველი იურისტისთვის“ მაინც საინტერესოა მომავალში პროფესიის განვითარების და ცვლილებების მოთხოვნების საპასუხოდ მომზადებისათვის.

---------

დასასრულს თავად მივხვდი, რომ იმ ძირითად ინფორმაციას, რაც წიგნიდან გამომდინარეობს - უფასოდ ინტერნეტით მოვიპოვებდი, მეტად მოკლედ და ლაკონურად, და ვფიქრდებე წიგნის შეძენისას, რატომ უნდა გადამეხადა დაახლოებით 25 ევრო და დამეკარგა რამოდენიმე დღე იგივე ზოგადი ინფორმაციის მისაღებად.

ლევან ჯორბენაძე

2010 წლის 29 აგვისტო

საკუთრების უფლება და სტრასბურგის სასამართლოს 2010 წლის ორი გადაწყვეტილება საქართველოს წინააღმდეგ

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ 2010 წლის 29 აპრილს საქმეში საღინაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ და 2010 წლის 4 მაისს ჭიჭინაძე საქართველოს წინააღმდეგ გამოიტანა ორი მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება საკუთრების უფლების დარღვევასთან დაკავშირებით.

კიდევ ერთხელ დადასტურდა, რომ სახელმწიფო არღვევს საკუთრების უფლებას, რომელიც არის ერთ-ერთ ყველაზე ფუნდამენტური ადამიანის უფლება და გარანტირებულია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციით ასევე ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის დამატებითი ოქმის 1 მუხლით: „ყოველ ფიზიკურ პირს ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლება“.

აღნიშნულ საქმეებში დავა საქართველოს წინააღმდეგ მოიგეს ფიზიკურმა პირებმა. ორივე საქმეში სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ სახელმწიფოს მათთვის ჩამორთმეული საკუთრება უნდა დაებრუნებინა და მიეცა, როგორც მატერიალური ასევე მორალური ზიანისთვის შესაბამისი კომპენსაცია.

საქმე I

CASE OF SAGHINADZE AND OTHERS v. GEORGIA

(Application no. 18768/05)

გადაწყვეტილებაში მოყვანილი ფაქტების მიხედვით:

საქმეში საღინაძე და სხვები მოსარჩელეები (განმცხადებლები) იყვნენ აფახაზეთიდან დევნილი ოჯახი-ძირითადათ მეუღლეები და შვილები, რომლებსაც სასამართლოში წარმოადგენდნენ პრაქტიკოსი ადვოკატები თბილისიდან.

ბ.საღინაძე ჯერ კიდევ კონფლიქტამდე მუშაობდა აფახაზეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროში მაღალ თანამდებობაზე. 1992-93 წლებში კონფლიქტის დროს იძულებული გახდა მთელი ოჯახი სხვა დაახლოებით 300 000 მოსახლესთან ერთად დაეტოვებინა ტერიტორია.

თბილისში ჩამოსვლის შემდეგ, 1994 წლის იანვარში აღნიშნული ოჯახის ერთ-ერთ წევრს ბ.საღინაძეს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრმა შესთავაზა თანამდებობა - სამინისტროს საგამოძიებო დეპარტამენტის უფროსობა. მოსარჩელე დათანხმდა შეთავაზებას. მინისტრის ბრძანების საფუძველზე მოსარჩელემ მიიღო თავშესაფარიც სამინისტროს კუთვნილი საკუთრებიდან, რადგან მას და მის ოჯახს, როგორც დევნილებს აფხაზეთიდან არ ქონდათ საცხოვრებელი ადგილი. კოტეჯი მდებარეობდა თბილისში, ავჭალაში. ოჯახმა დაიწყო ცხოვრება აღნიშნულ ფართში და ეწეოდა შინა მეურნეობას.

1998 წელს მოსარჩელე განთავისუფლდა თანამდებობიდან. 2000 წლის 20 აპრილს შს მინისტრმა გამოსცა აქტი, რომელიც ადასტურებდა კოტეჯის მართლზომიერ მფლობელობას.

2003 წლის ნოემბრის ვარდების რევოლუციის შემდეგ მოსარჩელე ბ.საღინაძე კვლავ მიიწვიეს შსს-ში სამუშაოდ. ახალ დანიშნულმა შს მინისტრმა მოსარჩელე, როგორც გამოცდილი მუშაკი მაღალ თანამდებობაზე დანიშნა და სთხოვა ლევან კალაძის საქმის გამოძიება. ლევან კალაძე ცნობილი ფეხბურთელის კახი კალაძის ძმა იყო, რომელიც გაიტაცეს და საქმე 2001 წლის შემდეგ ჩიხში იყო მოქცეული.

მოსარჩელემ დამოუკიდებელ საგამოძიეობა ჯგუფთან ერთად რამოდენიმე თვეში წარმატებით გამოიძია საქმე და მალე ყველაფერი ნათელი გახდა საზოგადოებისთვის. მოსარჩელის მიხედვით, რომელიც აღნიშნულ ჯგუფს ხელმძღვანელობდა საქმეში „ცოტა ღრმად შევიდა“ და ზოგიერთი მაღალი თანამდებობის პირები გააღიზიანა. საქმეში ამოტივტივდა კორუფციული საკითხები, რომელიც საქართველოს ფეხბურთს ეხებოდა. გაღიზიანდა იმ დროისთვის გენერალური პროკურორი ბატონი ი.ო. (საქმეში მისი ინიციალები არის გამოყენებული, მაგრამ ნათელია, რომ აქ ლაპარაკია ირაკლი ოქრუაშვილზე) და 2004 წლის 30 მარტს მან პირადად მოითხოვა მოსარჩელის საქმიდან ჩამოცილება.

2004 წლის ივნისს, როდესაც გენერალური პროკურორი ბატონი ი.ო. გახდა შს მინისტრი, მან მოსარჩელე 2004 წლის 26 ივნისვე ჩამოაცილა კალაძის საქმეს და სამსახურიდან „ღირსების შემლახავი“ მეთოდით დაითხოვა.

საქმე სამსახურიდან განთავისუფლებით არ დამთავრებულა. მინისტრმა გამოსცა „ზეპირი ბრძანება“, რომ მოსარჩელე თავისი ოჯახიანად გაესახლებინათ დაკავებული კოტეჯიდან. პირველი რამოდენიმე მცდელობის შემდეგ პოლიციამ ვერ შეძლო ოჯახის გამოსახლება, რადგან არ ქონდა სასამართლოს გადაწყვეტილება. საბოლოოდ შეიარაღებულმა პოლიციამ მოსარჩელის და მისი ოჯახის გამოსახლება შეძლო.

მოსარჩელემ სარჩელით მიმართა სასამართლოს. პირველი ინსტანციის, მაშინდელმა მთაწმინდა-კრწანისის სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხოვნა და გადაწყვიტა, რომ გამოსახლება იყო უკანონო და იგი უძრავი ქონების კეთილსინდისიერი მფლობელი იყო. გადაწყვეტილება გაასაჩივრეს შსს-ს იურისტებმა. სააპელაციო და შემდეგ უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება ორივე შემთხვევაში შსს-ს სასარგებლო აღმოჩნდა, სადაც პირიქით მოსარჩელე არაკეთილსინდისიერ მფლობელად ჩაითვალა. ორივე, როგორც სააპელაციო ასევე საკასაციო სასამართლოში სამიდან ერთ-ერთ მოსამართლეს მაინც განსახვავებული აზრი ქონდა აღნიშნულ საქმესთან დაკავშირებით.

სასამართლო ასკვნის, რომ მოსარჩელეს უარი ეთქვა მისი საქმის სამართლიან განხილვაზე. განსაკუთრებით ყურადღება მიექცა საქართველოს სასამართლოების კანონის თეორიულ გამოყენებას და ასევე ყურადღება მიექცა ისტორიულ წარსულსაც აფხაზეთის კონფლიქტთან დაკავშირებით: სასამართლოს მიაჩნია, რომ ყველაზე შესაბამისი რესტიტუცია მოსარჩელისათვის იქნება საცხოვრებელი კოტეჯის დაბრუნება, რაც საბოლოოდ საშუალებას მისცემს მის უსაფრთხო და ღირსეულ დაბრუნებას საქართველოს აფხაზეთში.

საბოლოოდ ადამინის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ მოსარჩელეს მიმართ დაირღვა ევროპული კონვენციით განსაზღვრული უფლებები:

1. თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება (მე-5 მუხლი)
2. პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის უფლება (მე-8 მუხლი)
3. საკუთრების დაცვა (კონვენციის დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი)

ამგვარად მოსარჩელეს ბ.საღინაძეს საქართველომ უნდა:

1. დაუბრუნოს კოტეჯი. თუ ამჟამად მისი დაბრუნება შეუძლებელი გახდება გადაუხადოს შესაბამისი კომპენსაცია (თუ მხარეები ვერ შეთანხმდნენ სასამართლო რამოდენიმე თვეში თავად განსაზღვრავს თანხას)
2. მორალური ზიანისთვის გადაუხადოს 15 000 (თხუთმეტიათასი) ევრო
3. საქმის ხარჯებისთვის გადაუხადოს 752 (შვიდასორმოცდათორმეტი) ევრო

საქმე II

CASE OF TCHITCHINADZE v. GEORGIA

(Application no. 18156/05)

გადაწყვეტილებაში მოყვანილი ფაქტების მიხედვით:

საქმეში ჭიჭინაძე საქართველოს წინააღმდეგ მოსარჩელე (განმცხადებელი) მხარე იყო სულხან ჭიჭინაძე, რომელიც ცხოვრობს რუსეთის ფედერაციაში. აჭარაში, ქალაქ ბათუმში მას ქონდა საკუთრებაში უძრავი ქონება, სახლი მაზნიაშვილის ქუჩაზე.

1994 წლის 8 აპრილს მოსარჩელესა და ბატონ გ.-ს (შემდგომ აჭარის შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილე) შორის დაიდო ხელშეკრულება აღნიშნული სახლის ნასყიდობის შესახებ, რომელიც ასევე ნოტარიალურად დადასტურდა. მოსარჩელე აცხადებდა, რომ ადგილი ქონდა გავლენიანი ჩინოვნიკის - ბატონი გ.-ს მხირდან მუდმივ „ზეწოლა“-ს საკუთრების გაყიდვასთან დაკავშირებით, ამიტომ იძულებული გახდა გაეყიდა სახლი და თავის ოჯახთან ერთად საცხოვრებლად გადასულიყო რუსეთის ფედერაციაში.

2004 წლის მაისს აჭარაში ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებას შორის საყოველთაოდ ცნობილი დაძაბულობის საფუძველზე, საქართველო სხვა ხელისუფლების წარმომადგენლებთან ერთად დატოვა ასევე ბატონმა გ.-მაც.

2004 წლის ივნისს მოსარჩელემ მიმართა სამოქალაქო სარჩელით ბათუმის საქალაქო სასამართლოს სახლის ნასყიდობის ხელშეკრულების ბათილად ცნობის შესახებ მოთხოვნით. მოსარჩელე აცხადებდა, რომ ხელშეკრულება დაიდო ძალადობით და იგი იძულებული გახდა აღნიშნული ჩინოვნიკისათვის ძალიან „სასაცილო“ ფასად მიეყიდა ქონება. 2004 წლის 30 ივნისს ბათუმის საქალაქო სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხოვნა მისი საკუთრების დაბრუნების შესახებ.

ამავე დროს, 2004 წლის 25 აგვისტოს სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა ბატონი გ.-ს მიმართ და პროკურორმა მოითხოვა მისი, როგორც დამნაშავისათვის მთელი უძრავ-მოძრავი ქონების ჩამორთმევა. მათ შორის იყო მოსარჩელე ს.ჭიჭინაძის ქონებაც მაზნიაშვილის ქუჩაზე. აღნიშნული ქონება პროკურორის მიერ წარმოდგენილი საქმის მასალების მიხედვით შეფასდა 50 000 (ორმოცდაათიათას) ლარად.

რეალურად ქონება ჩამოერთვა არა სასამართლოს მიერ დამნაშავედ ცნობილ ჩინოვნიკს არამედ მოსარჩელეს. საქმის განხილვა და „გაუგებრობის“ გარკვევა თავიდან დაიწყო.

მოსარჩელე ს.ჭიჭინაძემ თავისი პირადი საკუთრება ვერ დაიბრუნა, ამიტომ საქართველოში შიდა რესურსების უშედეგო ამოწურვის შემდეგ 2005 წლის 15 აპრილს მიმართა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს.

საბოლოოდ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ მოსარჩელეს მიმართ დაირღვა კონვენციით განსაზღვრული უფლებები:

1. სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლება (მე-6 მუხლი)
2. საკუთრების დაცვა (კონვენციის დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი)

ამგვარად მოსარჩელეს ს.ჭიჭინაძეს საქართველომ უნდა:

1. დაუბრუნოს საკუთრება. თუ ამჟამად მისი დაბრუნება შეუძლებელი გახდება გადაუხადოს შესაბამისი კომპენსაცია (თუ მხარეები ვერ შეთანხმდნენ სასამართლო რამოდენიმე თვეში თავად განსაზღვრავს თანხას)
2. გადაუხადოს მორალური ზიანისთვის 5000 (ხუთიათასი) ევრო

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2010 წლის მიღებული ორივე გადაწყვეტილება ძალიან მნიშვნელოვანია საკუთრების უფლების დაცვის გარანტიის მხრივ და კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს სტრასბურგის სასამართლოს მნიშვნელობას საქართველოს მოქალაქეების ფუნდამენტური უფლებების დაცვის გარანტიების თვალსაზრისით. ასევე, საქმეში საღინაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ სასამართლომ გაითვალისწინა სახელმწიფოს ისტორიული წარსული აფხაზეთის კონფლიქტთან დაკავშირებით, როდესაც აშკარად მიუთითა, რომ: ‘სასამართლოს მიაჩნია, რომ ყველაზე შესაბამისი რესტიტუცია განმცხადებლისათვის იქნება საცხოვრებელი კოტეჯის დაბრუნება, რაც საბოლოოდ საშუალებას მისცემს მის უსაფრთხო და ღირსეულ დაბრუნებას საქართველოს აფხაზეთში’.

მეორეს მხრივ ორივე გადაწყვეტილების ერთმანეთთან დაკავშირება და პარალელების გავლება ადვილად შეიძლება. ორივე გადაწყვეტილებას ახასიათებს ძალიან ბევრი საერთო, რომელიც საქართველოს მოქალაქეებისათვის არ არის უცხო.

მაგალითად: ორივე გადაწყვეტილებაში ნათლად ჩანს მაღალი თანამდებობის პირების უკანონო და არასამართლიანი დამოკიდებულება მოქალაქეების მიმართ, უზენაესი კანონის - საქართველოს კონსტიტუციის და ადამიანის უფლებების პატივისცემის არაფრად მიჩნევა, მენტალური პრობლემები, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს სამართლის თეორიაში არსებულ მოსაზრებას, რომ ხელისუფლება რყვნის.

მოცემული გადაწყვეტილებები კიდევ ერთხელ მძლავრად შეგვახსენებს საზოგადოებას, რომ საჭიროა მეტი ცვლილება და დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერების ხელშეწყობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადამიანის უფლებების დარღვევა გაცილებით ძვირი „სიამოვნება“ უჯდება ყოველ ჩვენთაგანს, როგორც საქართველოს მოქალაქეს, მოქალაქეს იმ სახელმწიფოსი, რომელიც 1999 წლიდან ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყანაა.

ლევან ჯორბენაძე

2010 წლის 22 ივლისი

ფრთხილად ხელშეკრულებას აწერთ ხელს

მრავალი ორგანიზაცია, რომელსაც ბაზარზე მეტნაკლებად დომინირებული მდგომარეობა უკავია და ყავს ნაკლები კონკურენტები ან საერთოდ არ ყავს ისინი გთავაზობთ ხელშეკრულებას, სადაც გითანხმდებათ თქვენს შორის დავის წარმოშობის შემთხვევაში მისი განხილვის საშუალებების შესახებ.

მაგალითად: მხარეებს შორის დავის წარმოშობის შემთხვევაში მას განიხილავს "სეკინჭელაშვილის ქუჩის N47/8-ში მდებარე არბიტრაჟი - შპს მხოლოდ სიმართლე და არაფერი სიმართლის გარდა".

თუ მხარეები შეთანხმდნენ დავის განხილვის ასეთ საშუალებაზე მაშინ ვერც ერთი მხარე შემდგომში დამოუკიდებლად პრეტენზიას ვერ განაცხადებს დავის სასამართლო გზით მოგვარების თაობაზე.

პირობითად: მოგებულია ორგანიზაცია, რომლისთვისაც ნაცნობია კონკრეტული არბიტრი (მაგალითად მასთან მრავალგზის ქონია შეხება); იცის მისი "კომპეტენცია"; დავის განხილვას სწრაფად ამთავრებს; გადაწყვეტილების გამოტანისთანავე იწყებს აღსრულების პროცედურას.

პირობითად: წაგებულია მეორე მხარე, რომელმაც არ იცის და პირველად მოუწია მისთვის კონკრეტულად განსაზღვრულ არბიტრთან შეხება; უფლება არა აქვს შემდგომ დავის განხილვისთვის სასამართლოს მიმართოს; კანონმდებლობით მას გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება ერთმევა. ძალიან შეზღუდული შესაძლებლობებია იმისათვის, რომ არბიტრის გადაწყვეტილება ბათილად იყოს ცნობილი - მიუხედავად იმისა, რომ 2009 წელს პარლამენტმა მიიღო ახალი კანონი არბიტრაჟის შესახებ.

გასათვალისწინებელია, ის რომ არბიტრი არ არის აუცილებელი იყოს იურისტი. ის შეიძლება იყოს ნებისმიერი პროფესიის წარმომადგენელი ან საერთოდ არ ქონდეს პროფესია და განათლება.

სიფრთხილეა საჭირო იმ შემთხვევებშიც, როდესაც ხშირად ორგანიზაციები მიმართავენ "ერთი ხელშეკრულებიდან მეორე ხელშეკრულებაზე გადამისამართებას". პირველ, ერთგვერდიან ხელშეკრულებაზე მხოლოდ აღნიშნულია ვინ დებს ხელშეკრულებას (მხარეთა რეკვიზიტები) და ძალიან ზოგადად წერია რა საგანზე. ხშირად ხელშეკრულების ბოლოში კი თუ დავაკვირდებით, ვაცხადებთ თანხმობას, რომ ვეთანხმებით ორგანიზაციის ვებ გვერდზე არსებულ, მაგალითად "გენერალურ" ხელშეკრულებას. ვებ გვერდზე არსებულ ხელშეკრულებაში ცვლილებების შეტანის კონტროლის მექანიზმი კი ნულის ტოლია. შესაბამისად ნებისმიერ დროს შეიძლება ორგანიზაციამ შეიტანოს ცვლილება ასეთი სახით არსებულ ხელშეკრულებაში, რომელიც შეიძლება მომავალში მეორე მხარის უფლებების დარღვევის საფუძველი გახდეს.

ლევან ჯორბენაძე

2010 წლის 2 მაისი

ახალი სასამართლო განაცხადების ფორმები

სარჩელის, შესაგებლის, სააპელაციო და საკასაციო საჩივრების ფორმები პირველად 2008 წლის იანვრიდან გამოჩნდა.

ამჟამად საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2009 წლის 8 დეკემბრის #1/456–ე გადაწყვეტილებით დამტკიცდა სარჩელის, შესაგებლის, სააპელაციო და საკასაციო საჩივრების განახლებული ფორმები, რომელიც ამოქმედდა 2010 წლის 1 იანვრიდან.

აღნიშნულმა სასამართლო ფორმებმა თავიდანვე აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, როგორც საზოგადოებაში ასევე იურისტებს შორის, მაგრამ არანაკლებ გაუცხოებას იწვევს ამჟამად ნაჩქარევად შემუშავებული და მოქმედი „ფორმებიც“.

საინტერესოა ზოგადად რა უპირატესობები შეიძლება ქონდეს სასამართლოსადმი მიმართვის ასეთი ფორმების შემოღებას, როგორც მხარეებისათვის ასევე სასამართლოსთვის. ძირითადი მიზანი ალბათ სწრაფი მართლმსაჯულების განხორციელება და მოსამართლეებისათვის საქმის გარკვევა-განხილვის უფრო მეტად გაადვილება.

ამავედროს არის მნიშვნელოვანი განსხვავებება ძველსა და ახალ ფორმებს შორის შინაარსობრივი თვალსაზრისითაც და ტექნიკური კუთხითაც.

თუ ძველი ფორმის შევსება შეიძლებოდა, როგორც ხელით ასევე ელექტრონული სახით დღეის მდგომარეობით ახლის შევსება შეიძლება მხოლოდ და მხოლოდ ელექტრონული ფორმით. იუსტიციის საბჭოს ვებ-გვერდი გვაუწყებს: „გაითვალისწინეთ ის გარემოება, რომ ელექტრონულ ფორმატში ჩაბეჭდვა შესაძლებელია მინიმუმ Microsoft word 2003-ში“. მაგრამ რა თქმა უნდა კარგია, რომ ქონდეთ Microsoft word 2007-ი. აქვე რაიმე უხერხულება ხომ არ არის, რატომ უნდა გვქონდეს Microsoft word-ი და რატომ არ შეიძლება სხვა ალტერნატიული ფორმით მისი შევსება? შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ Microsoft Corporation-თან დადო „ექსკლუზიური ხელშეკრულება“?

რამდენადაც ცნობილია ცვლილება არ შესულა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 177-ე მუხლშიც, რომლის მე-2 პუნქტში წერია, რომ „სარჩელი (განცხადება) შედგენილი უნდა იყოს წერილობითი ფორმით, როგორც წესი, ნაბეჭდი სახით და უნდა უპასუხებდეს ამ კოდექსით დადგენილ მოთხოვნებს და საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ დამტკიცებული ფორმის ნიმუშს“. „როგორც წესი“ - წესით არ უნდა გამორიცხავდეს სასამართლოსადმი მიმართვას ხელნაწერი ფორმითაც.

ტექნიკური თვალსაზრისით აღსანიშნავია, რომ სარჩელის, სააპელაციო და საკასაციო საჩივრების, შესაგებლის წარდგენა შესაძლებელია ელექტრონული ფორმითაც - შესაძლებელია სარჩელის ატვირთვა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ვებ-გვერდიდან ან მისი გაგზავნა პირდაპირ ელექტრონულ ფოსტაზე ყველა ინსტანციის სასამართლოში. შინაარსობრივად და შემოქმედებითი თვალსაზრისით კი იგი უფრო მეტად ზღუდავს განმცხადებელს წინამორბედი ფორმებისგან განსხვავებით.

იმისათვის, რომ განმცხადებელს გაუადვილდეს ფორმის შევსება თითქმის ყველა გვერდზე არსებობს „შენიშვნები“, რომელზეც „მაუსის ისარი“ უნდა მივიტანოთ, რომ ვიხილოთ გარკვეული ინსტრუქცია ფორმის სწორად შევსებისათვის. „ინსტრუქცია“ მათ შორის გვამცნობს, რომ მაგალითისთვის შეგვიძლია ვიხილოთ ასევე „სანიმუშო ფორმა“ თუ როგორ შევავსოთ მეტად მართებულად ესა თუ ის ველი, მაგრამ ამჟამად არც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს და არც საერთო სასამართლოების ვებ-გვერდებზე ჩანს ამ სანიმუშო ფორმის ასავალ-დასავალი.

ფორმებთან დაკავშირებით საქმიანი შენიშვნებისათვის მითითებულია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ტელეფონიც, რომელსაც არასოდეს არავინ პასუხობს. გამოსავალი მხოლოდ ერთადერთია, რომ ელექტრონულ ფოსტაზე გააგზავნოთ თქვენი შენიშვნები და მოსაზრებები, მაგრამ პასუხს ან უბრალოდ მადლობას თქვენი საქმიანი შენიშვნებისათვის, არც იქიდან უნდა ელოდოთ.

http://www.facebook.com/topic.php?uid=203705526783&topic=14813

ლევან ჯორბენაძე

2010 წლის 7 იანვარი