Saturday, September 28, 2013

ვინა არის მ.შ. და საჯარო სექტორში საკონკურსო მასკარადები

მ.შ.
მ.შ. იგივე მოვალეობის შემსრულებელი არის ნებისმიერი საჯარო-საბიუჯეტო დაწესებულების ხელმძღვანელის (უფროსის) ერთპიროვნულად, „დროებით“ და უკონკურსოდ დანიშნული პირი ამა თუ იმ ვაკანტურ პოზიციაზე. საჯარო სამსახურის შესახებ კანონით პირდაპირ არის ლეგალიზებული უფროსის მიერ მიღებული ასეთი უსამართლო გადაწყვეტილება.

„დროებით“ - ნიშნავს ნებისმიერ დროს, მაგრამ აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ 2013 წლის 1 ივლისიდან საჯარო სამსახურის შესახებ კანონით დაზუსტდა მ.შ.-ს დანიშვნის ვადების ზღვარი ზოგიერთი თანამდებობის პირებისათვის 1 წელი და ზოგიერთ ვაკანტურ პოზიციაზე 3 თვე, მაგრამ ეს საკანონმდებლო ცვლილება ვერაფერი შეღავათია ნეპოტიზმის და კორუფციის შემცირებისათვის და იმ მიზნის მისაღწევად, რასაც ქვია გამჭვირვალე, სამართლიანი, ანგარიშვალდებული და მაღალ ხარისხზე ორიენტირებული საჯარო სამსახურის მომსახურება. სწორედ იმ სამართლიანი და კანონიერი კონკურსებისათვის და მომსახურებისთვის, რომლისთვისაც საზოგადეობამ გადასახადები უნდა გადაიხადოს.

მ.შ. ერთ-ერთი ფაქტორია იმ უსამართლო საკონკურსო მასკარადების, რომელიც საჯარო სამსახურის კანონში არსებული დეფექტების და ამ კანონის არასწორი აღსრულების მიზეზია.

იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც უფროსის მფარველობაში მყოფი მ.შ.-ს ადგილას გამოცხადდება „სავალდებულო“ კონკურსი რა სამართლიანობის და ობიექტურობის განცდა უნდა ქონდეთ მომავალ კანდიდატებს? მ.შ. უკვე სხვა კანდიდატებთან შედარებით უპირატეს მდგომარეობაშია, სხვა ყველაფერთან ერთად ის უკვე ამ თანამდებობაზე გამოცდილი „მოსამსახურეა“, რასაც საკონკურსო კომისიას აუცილებლად სიამაყით განუცხადებს.  

განსაკუთრებით კომიკურია სიტუაცია, როდესაც გამოცხადებულ ვაკანტურ თანამდებობაზე კანდიდატს მოეთხოვება იმავე პოზიციაზე და იმავე კონკრეტულ დაწესებულებაში 2-3 წლიანი მუშაობის გამოცდილება, რაც საკმარისია ვარაუდისათვის, რომ კონკურსი უკვე კონკრეტულ კანდიდატზეა მორგებული.  

საჯარო სექტორში საკონკურსო მასკარადები
საქართველოს კანონმდებლობის პირდაპირი მოთხოვნით საჯარო (სახელმწიფო საბიუჯეტო) დაწესებულებებში დასაქმება მხოლოდ კონკურსით არის შესაძლებელი და ამგვარად კონკურსის ფორმალურად გამოცხადებაც სავალდებულოა, ამავე დროს კადრების სტაბილურობა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრინციპია. საჯარო სამსახურის შესახებ კანონი გამონაკლისის სახით თანამდებობის პირთა მხოლოდ იმ ჩამონათვალს განსაზღვრავს, რომლებიც კონკურსის წესით არ ინიშნებიან, მაგალითად ესენია: პრეზიდენტი, პარლამენტის თავმჯდომარე, მინისტრები და სხვა. 

კონკურსის გამოცხადება სავალდებულოა საჯარო სამსახურის ბიუროს ვებგვერდის hr.gov.ge -ის მეშვეობით, რომელიც ამავე სამსახურის ინფორმაციით 2011 წლის ივნისიდან მოქმედებს. კანდიდატების მიერ განაცხადის წარდგენა აუცილებელია მოხდეს მხოლოდ ამავე ვებგვერდის მეშვეობით და ელექტრონული ფორმით. 2014 წლის 1 იანვრამდე კანონი გამონაკლისს მხოლოდ იმ კანდიდატებისთვის უშვებს, რომლებსაც დასაქმება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში სურთ, ამ შემთხვევაში არაელექტრონული ფორმით შეიძლება განაცხადების წარდგენა.

კანონმდებლობით კონკურსის ძირითადი პრინციპებია: ობიექტურობა, გამჭვირვალობა, არადისკრიმი­ნაციულობა, საჯაროობა, კოლეგიურობა და კორექტულობა

„სავალდებულო“ კონკურსის გამოცხადების შემდეგი მთავარი ეტაპი არის საკონკურსო-საატესტაციო კომისია. აუცილებლად ყურადღება უნდა მიექცეს ამ საკონკურსო-საატესტაციო კომისიის ფორმირების საკითხს, რომლის ფორმირებაც მაგალითად კონკრეტულად მოსარგებია რომელიმე ინტერესთა ჯგუფისთვის, რადგან საკონკურსო-საატესტაციო კომისიის თავმჯდომარედ იმ დაწესებულების უფროსი ან მისი მოადგილე ინიშნება, სადაც კონკურსია გამოცხადებული. საკონკურსო-საატესტაციო კომისიის თავმჯდომარის ფორმალურად დანიშვნაში ე.წ. ნოტარიუსის ფუნქციას ასრულებს საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსი. სწორედ ამგვარად დანიშნული საკონკურსო კომისიის თავმჯდომარე თავად წყვეტს შემდგომ ვინ მოიწვიოს საკონკურსო კომისიის შემადგენლობაში. ამ თავმჯდომარის დანიშნული საკონკურსო კომისიის წევრების „გაწეული სამსახურიც“ შეიძლება ანაზღაურებადი იყოს.

ფორმალურადაც კანონმდებლობა სრულ გასაქანს აძლევს კონკრეტული საბიუჯეტო დაწესებულების უფროსს თავად გადაწყვიტოს ვინ აირჩიოს კომისიის წევრად და საბოლოოდ ვის „მისცეს“ სამსახური თავის დაწესებულებაში. სწორედ ამიტომაც ასეთი სახით მიღებული გადაწყვეტილებები საზოგადოებაში აღვივებს არაობიექტურობის და უსამართლობის გრძნობას.

ასეთი სახით დანიშნული კომისიის წევრების შემადგენლობა ვერ უზრუნველყოფს კონკურსის ობიექტურობას, გამჭვირვალობას, არადისკრიმი­ნაციულობას, საჯაროობას, კოლეგიურობას და კორექტულობას. უფრო მეტიც ხშირად კომისიის წევრებს შორის საერთოდ არ არის ადამიანური რესურსების მართვის სპეციალისტი, ასევე კომისიის წევრები არაპროფესიონალები და არაეთიკურებიც არიან. ამ მხრივ კონკურსში მონაწილე კანდიდატების უმრავლესობას შეუძლიათ ადვილად შეამჩნიონ, რომ საკონკურსო კომისიის წევრები გამოხატავენ ნაკლებ ინტერესს და გადაწყვეტილება უკვე მიღებული აქვთ; კანდიდატი ალოდინეს და დანიშნულ დროს არ ან ვერ მიიღეს; კომისიის წევრებმა კანდიდატს გამოცდის ან გასაუბრების დროს თავისი თავი არც კი წარუდგინეს; გასაუბრების დროს რომელიმე კომისიის წევრი მოულოდნელად დგება და გადის ოთახიდან ან რომელიმე კომისიის წევრი ტელეფონზე იწყებს ლაპარაკს; კომისიის წევრები ქაოსურად იწყებენ კანდიდატისთვის კითხვების დასმას ან ახორციელებენ ფსიქოლოგიურ ზეწოლას; დასმული შეკითხვები შესაძლებელია იყოს არაკორექტული და კონკურსში მონაწილე კანდიდატს შეუძლია შეამჩნიოს მის მიმართ აშკარა არაკეთილგანწყობა და უტიფრობაც.

კანდიდატს კანონმდებლობის მიხედვით შეუძლია გაასაჩივროს საკონკურსო კომისიის გადაწყვეტილება, ამიტომ განსაკუთრებით ყურადღებით უნდა იყოს გამოვლენილი დარღვევების წინააღმდეგ მამხილებელი მტკიცებულებების მოპოვების თვალსაზრისით. 

რეალურად „სხვა“ კანდიდატებისათვის „სავალდებულოდ“ გამოცხადებულ კონკურსში გამარჯვების შანსები განსაკუთრებით დაბალია, როდესაც სახელმწიფოში რადიკალურად ხდება პოლიტიკური ძალების ცვლილება და ახალი უმრავლესობით მოსული პოლიტიკური ძალა ცდილობს თავისი პოლიტიკური აქტივისტების და „თავისიანების“ დასაქმებას, რაც მაგალითად საქართველოში 1 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგაც გრძელდება.

არაობიექტურობის და უსამართლობის შესამცირებლად სასურველი იქნებოდა საკონკურსო კომისიის შემადგენლობაში ყოფილიყვნენ დამოუკიდებელი ადამიანური რესურსების მართვის სპეციალისტებიც და პროფესიონალები, კომისიის წევრები უკეთ მომზადებულიყვნენ კონკურსის ჩატარების დღისთვის არამარტო პროფესიული თვალსაზრისით, არამედ განსაკუთრებით ეთიკური კუთხითაც; აგრეთვე გამჭვირვალობის უზრუნველსაყოფად და მეტი ეფექტურობისთვის კონკურსში მონაწილე კანდიდატებს პერსონალურად ეცნობოთ გამარჯვებული კანდიდატის შესახებ, მაგრამ როგორც ჩანს ამ პერიოდისათვის ხელისუფლების მხრიდანაც არ არსებობს გაცხადებული პოლიტიკური ნება. პოლიტიკური უმრავლესობის ლიდერმა და საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ბიძინა ივანიშვილმა საზოგადოებას გულწრფელად განუცხადა, რომ უპირატესობას ანიჭებ კონკურს და ტენდერებს და შემდეგ განაცხადა, რომ სამსახურში მიღება ძირითადათკონკურსის წესით უნდა ტარდებოდესო - ქვეტექსტი კი ნეპოტიზმ არდაგმობა იყო. ასევე გასახსენებელია წინა ხელისუფლების ცნობილი კრიტერიუმი, როდესაც საჯარო მოხელეების შერჩევა ერთგულების ნიშნით უნდა მომხდარიყო. 

კანონმდებლობა ირღვევა არამარტო საჯარო სექტორში საკონკურსო მასკარადებით და „თავისიანების“ მიყვანით, არამედ კანონით სავალდებულო კონკურსებიც არ ცხადდება. მაგალითად ორგანიზაცია „საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო“-ს კვლევის საკადრო პოლიტიკა საჯარო სამსახურში 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგმიხედვით შემდეგი ძირითადი ტენდენციები გამოიხატა: საჯარო სამსახურში თანამშრომლების მიღება კონკურსების გარეშე ხდება, „უწყებების დიდ უმრავლესობაში ატესტაცია და კონკურსი არ ჩატარებულა, ხოლო იქ, სადაც ჩატარდა, ძირითადათ არაეფექტურად იყო ორგანიზებული - საჯარო სამსახურში 6557 ახალ მიღებული თანამშრომლიდან მხოლოდ 257 (4%) დაინიშნა კონკურსის წესით"; „გათავისუფლება საშუალო და დაბალი რანგის მოხელეებსაც შეეხოთ, რაც დემოკრატიულ ქვეყნებში საჯარო სამსახურის ძირითად დასაყრდენს წარმოადგენს".

ყოველივე ამის შემდეგ ღირსეულმა კანდიდატმა კარგად უნდა გათვალოს ჯერ ერთი რამდენად უღირს ასეთ საკონკურსო მასკარადებში მონაწილეობის მიღება და შემდეგ მეორე საერთოდ ასეთ გარემოცვაში დასაქმება.  

ლევან ჯორბენაძე
2013 წლის 28 სექტემბერი